Jacek Kaczmarski: obywatel świata

Był, jak to się dziś mówi, ikoną pokolenia Solidarności. Kiedy Jacek Kaczmarski, zdzierając głos, śpiewał "Obławę" w ludziach wzbierał bunt. Gdy wykonywał "Mury" twardniał opór i nadzieja, że każde mury kiedyś muszą runąć. A kiedy sprawdziło się jego artystyczne proroctwo, że nowe mury wciąż rosną, zrobiło się nam smutno. Uważam Jacka za genialnego poetę. W nowej rzeczywistości, kiedy demokracja przyniosła kapitalizm łóżek polowych i disco polo, ludzie stracili wrażliwość na jego poezję. Chcemy przypomnieć Jacka Kaczmarskiego i będziemy jeszcze do tej niezwykłej postaci powracać. Oto zapis pierwszej konferencji prasowej, jaką odbył po przyjeździe do Polski wiosną 1990 roku. Konferencja prasowa odbyła się w sobotę 26 maja 1990 o godzinie 15.00 w klubie Riviera-Remont w Warszawie. Tekst pochodzi z prywatnego archiwum Sławomira Zygmunta i nigdy nie był publikowany w prasie.

Jacek Kaczmarski: Nie, zupełnie nie. Ten odbiór, o którym się mogłem przekonać dopiero teraz, przekroczył wszelkie moje wyobrażenia.

Jestem człowiekiem, który podejmuje decyzje nie bardzo się nad nimi zastanawiając, wierząc swojemu instynktowi i pewnym odruchom emocjonalnym. Mój wyjazd na Zachód na koncerty, który się zmienił w pobyt emigracyjny, był właśnie dowodem takiej decyzji. Kiedy mnie zastał stan wojenny we Francji, odruchowo, natychmiastowo włączyłem się w organizowanie Komitetu Solidarności w Paryżu. Potem, w sposób podobnie emocjonalny, przyjąłem propozycję Zdzisława Najdera, żeby pracować w Radiu "Wolna Europa" i poprzez swój autorski program mieć kontakt z krajem. Wszystkie te decyzje były półświadome, ponieważ ja przez cały czas żyłem bardzo szybko, w jakimś galopie, nie bardzo się zastanawiając nad tym, co robię. Ten galop zaczął się już wcześniej, w czasach Solidarności, kiedy z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim graliśmy po 3-4 koncerty dziennie na strajkach, w domach kultury, w klubach, w całej Polsce. Był to rodzaj obłędu twórczego, który mi został - jako tryb życia - jeszcze na długie lata. Dopiero niedawno zwolniłem tempo, zacząłem się oszczędzać.

Bronię się, masz rację. Zawsze powtarzałem, że nie lubię występować pod jakimkolwiek sztandarem, nawet najsłuszniejszym. Adam Michnik powiedział kiedyś, że "prawda ucieka nocą z obozu zwycięzców". I wydaje mi się, że w mojej twórczości to widać. Mnie zawsze interesował człowiek przegrany, słaby, cierpiący. Mimo tego że nasza sprawa wygrała lub tylko nam się wydaje, że wygrała - słabsi będą zawsze i o tych słabszych twórca musi mówić. Co więcej, nie tyle o słabszych jako o pewnej społeczności, ale o jednostce, ponieważ siłą rzeczy twórca jest jednostką. W związku z tym twórczość powinna się zajmować dramatami jednostki.

Ten cały obszar lżejszej twórczości jest rodzajem odreagowania i pewnej autoterapii. Przyjemnie jest spotkać się z ludźmi przy kieliszku i śpiewać wreszcie o niczym, czy może o czymś bardzo zasadniczym, czyli o piciu i miłości, a nie tylko spełniać jakąś funkcję społeczną czy narodową. To jest oczywiste.

Janusz Marchwiński zaproponował mi napisanie musicalu dla publiczności zachodniej. Postanowiłem napisać go po angielsku, żeby nie trzeba było tłumaczyć na niemiecki moich strasznych językowych łamigłówek, które stosuję pisząc w języku polskim. Musical nosi tytuł "Heliogabal", jest utworem historycznym, oczywiście z odniesieniami do dnia dzisiejszego. Jego tematem jest konflikt młodości, ekspresji, talentu, pewnego szału, nieodróżniania kategorii dobra i zła, które się zderzają z prawami polityki. Tytułowy Heliogabal to chłopiec, który w wieku 14 lat dostaje władzę nad światem, zostaje cesarzem.

To co mówisz ma wymiar tragiczny, bo jeżeli moja twórczość została w pełni zrozumiana przez to, że nałożył się na nią stan wojenny, to wolałbym jej nie stworzyć. Sztuka, która nabiera wartości, czy kontekstu politycznego poprzez sytuację polityczną, jest tragedią dla twórcy. Podobnie jak złe wróżby, które gdy się sprawdzają nie przynoszą żadnej satysfakcji, tylko ból.

Być może, ale nie miałem na to wpływu.

Zasadą mojej twórczości jest przekaz całością, wszystkimi trzema elementami. Nie jestem profesjonalnym wykonawcą estradowym, nie uczę się na pamięć swoich piosenek po to, żeby je tak samo 20, czy 30 razy zaśpiewać. Każdy występ, każde odtworzenie utworu, który napisałem jest aktem twórczym. A bierze się to stąd, że od dzieciństwa byłem szalenie niecierpliwy i troszkę łasy na akceptację. W związku z tym napisanie tekstu, pokazanie go komuś do zaopiniowania i później czekanie na ewentualny druk było dla mnie zbyt długim procesem. Natomiast odtworzenie i konfrontacja bezpośrednia z odbiorcą była natychmiastowym sprawdzianem, który albo mi przynosił satysfakcję, albo nie, i weryfikował to co robiłem.

To jeden z utworów, z których jestem bardzo zadowolony. Samo pojęcie kosmopolaka jest zapożyczone od publicysty Andrzeja Bobkowskiego. Bobkowski żył w Ameryce Południowej i usiłował stworzyć model Polaka, który nie przestając być Polakiem jest obywatelem świata. Oczywiście żadna twórczość tego nie załatwi. Każdy człowiek musi sam do tego dojść, to zrozumieć, tego się nauczyć. Ja próbuję, nie wiem czy mi się to do końca udało, ale zbudowałem sobie pewien system wartości, na którym oparłem swoje życie, swoją twórczość i tego się trzymam.

Do Monachium dochodziły wieści, że jest to spektakl fatalny, że to kompromitacja, w związku z tym od razu się uprzedziłem do tej sztuki. Po przyjeździe do Polski długo odkładałem moment pójścia do teatru, żeby nie kłamać aktorom i dyrektorowi, że mi się podoba. Ale wreszcie poszedłem i doznałem olśnienia. Ten spektakl jest dobrze, profesjonalnie zrobiony. Jest to oczywiście poza kontekstem, w którym moje piosenki powstawały, kontekstem gitary, prywatnego mieszkania, salonu opozycyjnego czy strajku. Ale dzięki temu jakbym je widział w sposób nowy, jakby je ktoś inny napisał, ktoś inny skomponował do nich muzykę.

Chcę się skupić na pisaniu. Koncerty to duży wysiłek i stres psychiczny. Nię chcę, aby kojarzono mnie tylko z gitarą i estradą.

... to samo powiedział Karel Kryl, który odwiedził Czechosłowację, po bodaj 20 latach nieobecności. Jeśli chodzi o mój powrót do kraju, to w tej chwili nie mogę nic wiążącego powiedzieć. Zbyt wiele spraw trzyma mnie na Zachodzie, rodzina, praca i różne rozpoczęte projekty. 

Notował: Sławomir Zygmunt