Alimenty to świadczenie pieniężne na rzecz osoby najbliższej, którego celem jest zabezpieczenie jej uzasadnionych, materialnych potrzeb. Państwo polskie obejmuje ochroną uprawnionych do otrzymywania alimentów – choćby poprzez wyposażenie ich w roszczenia podlegające ochronie sądowej, kryminalizację uchylania się od uiszczania alimentów oraz stworzenie funduszu alimentacyjnego. O ile każdy uprawniony może dochodzić należnych mu alimentów przed sądem, o tyle fundusz alimentacyjny zabezpiecza interesy wyłącznie pewnej grupy obywateli. W niniejszym artykule wyjaśniamy kto i na jakich warunkach może korzystać ze świadczeń z funduszu alimentacyjnego i jak się o nie ubiegać.
Utworzenie funduszu alimentacyjnego stanowi, zgodnie z deklaracją Ustawodawcy, realizację konstytucyjnej zasady pomocniczości. Polega ona na tym, że Państwo miesza się w wewnętrzne sprawy obywateli dopiero wówczas, gdy ci nie są w stanie sami zadbać o swoje interesy, a zachodzą okoliczności uzasadniające interwencję. Z powyższego założenia wynikają dwie podstawowe konsekwencje: uzyskanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest możliwe dopiero wówczas, gdy egzekucja alimentów okaże się bezskuteczna i należy się wyłącznie niezamożnym uprawnionym.
Egzekucję alimentów (możliwą dopiero po uzyskaniu przeciwko dłużnikowi tytułu wykonawczego, a więc orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności) uznaje się za bezskuteczną wówczas, gdy:
- w okresie ostatnich 2 miesięcy nie udało się wyegzekwować od zobligowanego pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących alimentów bądź
- wszczęcie lub prowadzenie egzekucji jest niemożliwe z uwagi na przebywanie dłużnika za granicą, jeżeli brak jest podstaw prawnych do podjęcia czynności egzekucyjnych w miejscu zamieszkania dłużnika albo uprawniony nie umie wskazać miejsca zamieszkania dłużnika za granicą.
Wprowadzone przez Ustawodawcę kryterium finansowe gwarantuje możliwość uzyskania pomocy z funduszu alimentacyjnego tylko uprawnionym żyjących w rodzinach, gdzie przeciętny miesięczny dochód przypadający na jedną osobę nie przekracza kwoty 725 zł. W tym miejscu warto zauważyć, że pod pojęciem rodziny Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, tekst jednolity z dnia 13 września 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1228) rozumie: rodziców uprawnionego, małżonka rodzica uprawnionego lub konkubenta, z którym rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko w wieku do 25 roku życia (bądź starsze uprawnione do otrzymywania alimentów lub niepełnosprawne) a także samego uprawnionego, wyłącza natomiast dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego, dziecko pozostające w związku małżeńskim oraz rodzica, zobowiązanego do alimentów na rzecz uprawnionego. Tylko dochody podmiotów zaliczanych do rodziny brane są pod uwagę przy obliczaniu dochodu przypadającego na osobę. Ustawodawca uznał, że wpływ na sytuację dochodową mają między innymi następujące okoliczności: uzyskanie/utrata prawa do urlopu wychowawczego, uzyskanie/ utrata prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych czy rozpoczęcie/ wyrejestrowanie pozarolniczej działalności gospodarczej (pełen katalog tych okoliczności wskazuje art. 2 pkt. 17-18 wspominanej ustawy).
Trzeba też pamiętać, iż świadczenia z funduszu alimentacyjnego zabezpieczają roszczenia tylko tych uprawnionych małoletnich lub uczących się, którzy nie ukończyli 25 r.ż. bądź - bezterminowo - posiadających orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wynika z tego, że fundusz alimentacyjny zabezpiecza wyłącznie interesy dzieci, w ich roszczeniach przeciwko rodzicom! Pomoc ta ma także swoje materialne granice. Zasadniczo, świadczenia z funduszu przysługują w wysokości przyznanych alimentów. Jednocześnie, uzyskana z funduszu miesięcznie kwota nie może przekroczyć 500 zł. Pieniądze nie przysługują, jeżeli uprawniony do alimentów zawrze związek małżeński bądź zostanie umieszczony w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej.
Świadczeń z funduszu alimentacyjnego nie udziela się z urzędu. Oznacza to, że aby je otrzymać, zainteresowany musi wykazać inicjatywę. Polega to na złożeniu wniosku o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego, wraz z zaświadczeniem organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne o bezskuteczności egzekucji. Z wnioskiem występuje się do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwych dla miejsca zamieszkania uprawnionego do alimentów (dziecka). Legitymację do złożenia wniosku ma sam zainteresowany (o ile posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nabywaną najczęściej z chwilą uzyskania pełnoletniości) albo jego opiekun prawny. Wymogi formalne wniosku zawiera art. 15 ust. 1-4a Ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
Prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego ustala się na roczny okres świadczeniowy, trwający od dnia 1 października do 30 września kolejnego roku kalendarzowego. Wniosek o świadczenia na następny okres (od pierwszego października) składa się od 1 sierpnia. Wypłata świadczeń często dokonywana jest przez jednostki organizacyjne gminy – najczęściej Ośrodki Pomocy Społecznej, którym właściwy organ (wójt/ burmistrz/ prezydent miasta) przekazuje to zadanie. Osoby pobierające świadczenie obowiązane są informować organ o każdej zmianie okoliczności, wpływających na prawo do korzystania z pomocy funduszu alimentacyjnego (np. otrzymanie lub utrata zatrudnienia). W przypadku zaniechania tego obowiązku bądź ujawnienia innych okoliczności, czyniących świadczenie nienależnym, uprawniony, który je otrzymał zobowiązany jest do zwrotu kwoty wraz z ustawowymi odsetkami. Także w sytuacji, gdy w trakcie okresu świadczeniowego dojdzie do zmniejszenia wysokości alimentów, uprawniony, który otrzymał świadczenia wyższej wysokości, musi zwrócić organowi nadwyżkę, choć nie podwyższoną o odsetki.
Na koniec warto zauważyć, że fakt udzielania alimentowanemu dziecku wsparcia finansowego w postaci pieniędzy z funduszu alimentacyjnego nie zdejmuje z dłużnika alimentacyjnego obowiązku łożenia na potomstwo. Zobowiązany ten staje się po prostu dłużnikiem Państwa, będąc zobowiązanym do zwrotu wypłaconej przez fundusz kwoty wraz z ustawowymi odsetkami – którą to sumę egzekwuje się na zasadzie egzekucji administracyjnej. Możliwe jest także umorzenia należności dłużnika na zasadzie art. 30 Ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Wszystkich zainteresowanych bliżej poruszoną problematyką odsyłamy do treści powyższej ustawy (Dz.U. z 2012 r., poz. 1228), jak również zachęcamy do zapoznania się z informacjami opublikowanymi na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pod linkiem http://www.mpips.gov.pl/wsparcie-dla-rodzin-z-dziecmi/fundusz-alimentacyjny/.
Agnieszka Kmieciak–Goławska, asystent prawnika
